Karel Valansi'nin kaleminden...

Edirne'de sinagog, sevinmek az bile... - Hasan Bülent Kahraman / Sabah Gazetesi, 3 Haziran 2016 Edirne'deki büyük sinagog 30 yıl önce kapanmış. Sonra  Vakıflar Genel   Müdürlüğü 'nce onarılmış.  26 Mart   2015 'te açıldı. Mükemmel! Geçenlerde gazetelerde okuduğum haberle daha da mutlu oldum. Meğer kapanırken yapılan son düğünle evlenen  Mitrahi çiftinin  bir kızı olmuş. O da şimdi düğününü açılan sinagogda düzenlemiş. Otuz yıl, iki kuşak, yepyeni bir durum. Sevinmez de ne yaparsınız? Ama öyle değil.  T24 'te  Karel Valansi 'nin yazısından öğrenip biraz da internette gezinince anlıyorsunuz ki, o güzel güne, ahlaksız diyeceğim insanların kiri sıçramış.  Küfür   kıyamet, nefret diliyle  akla hayale gelmeyecek şeyler yazıp söylemişler, düğünün Periscope'tan canlı yayınında.

26 Mart 2015 Türk Yahudileri ve Trakya tarihi için önemli bir gündü. Oysa Türkiye Cumhuriyeti’nin yakın tarihini bilenler, hatta o dönemi hatırlayanlar Trakya ve Türk Yahudilerinin çok acı ve sancılı bir ilişkisi olduğunu da bilirler. 1934 tarihi, Türk Yahudileri için önemli dönüm noktalarının başında gelir. Tarih kitaplarının soğuk sayfalarında ‘1934 Trakya Olayları’ olarak geçen bu olaylara Yahudiler, Fırtına ( Fortuna ) der. Fırtına gibi hızlı gelip geçmiş, önüne çıkan her şeyi devirip atmıştı. Kimse hazırlık yapacak, kendini koruyacak önlemler almaya vakit bulamamıştı. İki hafta içinde olup biten bu yağma, yıkım, tecavüz ve ölümden kaçanların çoğu İstanbul’a, bir bölümü ise İngiliz Mandası Filistin’e göç etmek zorunda kalmıştı. Geriye ise anılar ve kimi hikayeler kaldı; istasyonlarda İstanbul’a gitmek için hazır bekleyen trenler, halıya sarılarak saklanan ve korunmaya çalışılan genç kızlar, dağılan aileler, göçler... Köklerinden ayrılmaya zorlanan, yurdundan edilen bu kişiler ...

Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restorasyonu tamamlanan Büyük Edirne Sinagogu, 26 Mart Perşembe günü görkemli ve kalabalık bir törenle kapılarını yeniden açtı. Türk Yahudi Cemaati tarihi bir gün yaşarken, sevinçli haber de yetkililerden geldi: Edirne Sinagogu’nda tören yapmak mümkün. Sinagog her gün ziyarete açık. Büyük Edirne Sinagogu, açılışının yapıldığı günden beri, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından sürekli güvenlik altında tutuluyor. Sinagog, mesai saatleri içinde ziyarete açık; ziyaret için önceden randevu almak gerekmiyor. Açılışı takip eden dönemde, sinagogun her gün açık tutulması planlanıyor. Daha sonraları için ise bir gün kapalı kalacağı, ancak kapalı kalacağı günün henüz belirlenmediği açıklandı. Türk Yahudi Cemaati yetkilileri, sinagogda tören gerçekleştirmenin mümkün olduğunu belirterek,  yapmak isteyenlerin kendileri ile temasa geçmelerini öneriyorlar. 1983 yılında kapıları kapandıktan sonra bakımsızlıktan yıkılan ve sadece ön cephesi ayakta kalan B...

Osmanlı'ya sığınan Sefarad Yahudileri'nin bir kısmı Edirne'ye gelerek kendi mahallelerini oluşturmuşlardı.  Yüzyıllar süren barış içindeki hayatları, Kemalist tek tipçi yönetimin teşvik ettiği linç politikası sebebiyle sona erdi. Nazi dönemindeki " Kristal Gece "den dört yıl önce, 1934'te başlayan Trakya pogromu sırasında evleri ve işyerleri yağmalanınca mecburen yurtlarını terk edip göç ettiler. Diğer pek çok gayrimüslim ibadethanesi gibi, Büyük Sinangog'un da cemaatsizleştirilmesi böyle başladı. Açılışa katılanlardan İda Benromano, aile hikâyesini şöyle anlatmış: "Annem Uzunköprülüydü benim. Babam Edirneli. 1934'te Trakya olayları olduğu vakit, annem memleketinden en son ayrılanlardan. Annem terziydi; belediye reisi ve kaymakam eşlerinin elbiselerinin dikişini bitirmeden annemin şehirden ayrılmasına izin verilmemişti.

Sefarad Yahudilerinin vatan bildikleri İspanya ve Portekiz’den kovulmalarının hüzünlü şarkısı Adio Kerida (Hoşça kal sevgilim) Büyük Edirne Sinagogu’nun açılış töreninde sinagogun duvarlarında coşkuyla yankılandı Bu anlamlı şarkı yeniden, hep birlikte söylendiğinde kimilerinin gözlerinde yaş, kimilerinin eli yüreklerindeydi. Ancak dün, Sefaradların hasretini simgeleyen bu beş yüz yıllık ağıt Edirne’de farklı bir anlama büründü. 1934’te evlerinden, memleketlerinden kovulan Trakya Yahudileri başta olmak üzere bu toprakların tüm Yahudileri bu sefer sevinçle, tek bir vücut olmuşçasına bu şarkıyı söylediler ve bu sefer gözlerinden süzülen hüzün değil mutluluk gözyaşları idi.

When the domes of Edirne's abandoned Great Synagogue caved in, Rifat Mitrani, the town's last Jew, knew it spelled the end of nearly two millennia of Jewish heritage in this Turkish town. As a boy, Mitrani studied Hebrew in the synagogue's gardens and, in the 1970s, dispatched its Torah to Istanbul after the community shrank to just three families. In 1975, he unlocked its doors and swept away the cobwebs to marry his wife Sara. "Only I am left. It happens slowly, becoming the last one," said Mitrani, 65,whose family fled here more than 500 years ago. Now a five-year, $2.5 million government project has restored the synagogue's lead-clad domes and resplendent interior ahead of its Thursday re-opening, the first temple to open in Turkey in two generations, but one without worshippers. It is part of a relaxation of curbs on religious minorities ushered in during President Tayyip Erdogan's 12 years in power. Yet it coincides with a spike in anti-Sem...

Türk Yahudi Cemaati Başkanı İshak İbrahimzadeh “Bu bizim için milattır. Çok mutluyuz” sözleriyle ifade etti 26 Mart ile ilgili duygularını. Gerçekten de öyle, Büyük Edirne Sinagogu’nun açılışının çok özel bir anlamı var bizim için. Yanlış bir kanı vardır; Türk Yahudilerinin tarihi genelde 1492 İspanya’daki engizisyondan kaçarak Osmanlı’ya sığınmaları ile başlatılır. Osmanlı’nın hoşgörüsünün bir kanıtı olan ama aradan beş yüz kusur yıl geçse dahi bir türlü ‘yabancı’ etiketinden kurtulamayan Sefarad Yahudileri günümüzde çoğunluğu oluştursa da Anadolu topraklarındaki Yahudi tarihi çok daha eskidir. Manisa’da bulunan MÖ 3. yüzyıla uzanan Sardes Sinagogu da bunun çarpıcı bir kanıtı. Roma döneminde Yahudilerin Edirne’de yaşadığı biliniyor. Tarih boyunca da Avrupa’dan gelen Yahudi göçleriyle önemli bir ticaret şehri ve Osmanlı Yahudilerinin ilim merkezi haline geldi. Birinci Dünya Savaşı öncesinde sadece Edirne’de 28 bin Yahudi yaşamaktaydı. Bu sayının büyüklüğü bugün tüm Türkiye’deki ...